Vijf jaar geleden riep ik mezelf uit tot moeder van het verwaarloosde kerkhofje van ons dorp. Het ziet er intussen al wat beter uit, maar het resultaat is niet spectaculair. De grond is keihard en droog. Als je er een spade insteekt, stoot je meteen op wortels van de omringende bomen en struiken. Nieuw plantjes aarden moeilijk in de arme aarde en afgelopen, uitzonderlijk droge zomer heb ik voor het eerst bijna dagelijks water gegeven, maar het heeft weinig gebaat.
Ook bolgewassen als krokussen en tulpen houden het niet lang vol. Maar er is één bloeiende plant die wel heel erg haar best doet: de chrysant. Die komt hier niet vanzelf, maar wordt elk jaar in november in meerdere kleuren en formaten achtergelaten door bezoekers die hun voorouders komen eren. De planten worden dan in plastic potten (soms met de prijs er nog op) achtergelaten bij het graf, waaien bij de eerste windvlaag om en verdorren.
In het begin gaf ik die potten een tijdje water om ze in de winter dan ook maar te laten staan en later op te ruimen. Maar op een dag ontdekte ik een chrysant die niet in de volle grond stond, maar wel in een soort bak die bij het graf hoorde en die jaarlijks terugkwam. Niet zo bol en weelderig als de potten die aangedragen werden, maar toch duidelijk herkenbaar als chrysant.
Vanaf dan begon ik de achtergelaten chrysanten een paar weken na Allerheiligen in de volle grond te planten. Sommigen overleefden die operatie, anderen niet. Maar dit jaar kan ik met enige fierheid toch al een paar chrysanten laten zien die ik op die manier gered heb. Het eigenaardige is dat ze na een tijdje allemaal dezelfde kleur krijgen: fel geel dat evolueert naar een warm oranje.
Achtergelaten Chrysanten
ik heb ze bij Vincent en Pierre geplant een vader, een zoon of een oom met zijn neef
uit de oude groeit een boom met puntige, gekreukte bladeren daaronder gras en klaver
Pierre, de jonge, is omringd met mos zo oud als ik nu ben, werd hij door buren naar dit veld gebracht
Het kuststadje Banyuls-sur-mer is een gezellige vakantieplek en vooral bekend om zijn aperitiefwijn. Het heeft veel te bieden aan toeristen: lekker eten, lekkere wijn, mooie infrastructuur, de zee, een aangenaam strand, de bergen, de prachtig aangelegde wijngaarden en een klein museum gewijd aan beeldend kunstenaar Aristide Maillol.
Het ligt bovendien vlakbij de Spaanse grens en een van de grensovergangen ligt op de col de Banyuls, een 361 meter hoge bergpas in de oostelijke Pyreneeën. Onlangs ging ik er wandelen met een vriendin. Het is een bijzondere plek met prachtig uitzicht op de zee en de bergen.
Het eerste wat ons opviel was dat de grensovergang afgesloten was met rotsblokken. We vroegen aan de andere wandelaars of ze de reden daarvoor kenden. Iedereen veronderstelde dat het met de pandemie te maken had en dat die grens wel gauw weer opengemaakt zou worden. Achteraf lees ik in online krantenberichten dat de grens gesloten werd als maatregel in de strijd tegen terrorisme en clandestiene immigratie.
Net op die grens bevindt zich een kleine refuge: een schuilplaats die tegen de rotswand is aangebouwd, bestaande uit twee ruimtes. In de slaapplaats zijn twee horizontale houten tussenschotten geplaatst. Als ze dicht bij elkaar gaan liggen, kunnen er tien mensen slapen.
In de andere ruimte staan tafels en banken, en er is een haard. Er is geen badkamer, geen wc. Aan de buitenkant is een wasplaats, maar er komt geen water uit de buis.
Het gebouwtje maakt indruk op mij. Ik voel er de geschiedenis zinderen. Wie is hier geweest, wie heeft hier de grens overgestoken, wie heeft hier geschuild en waarvoor?
Op de gevel hangt een gedenkplaat met een Catalaanse tekst waaruit ik meen te begrijpen dat er activisten gevangen hebben gezeten en dat een van hen in een andere gevangenis werd doodgemarteld. In 1978. Hoe akelig kort geleden. Ik vind niet veel meer informatie op het internet en laat het rusten.
Maar de vragen blijven hangen. Ik kan niet anders dan denken aan de verhalen van Ruby Elizabeth over de refuge ven Briançon. En ook aan het boek Passage Pyreneeën van Sarah De Vlam, over de vele duizenden Belgische vluchtelingen die in de Tweede Wereldoorlog, te voet over de bergen trokken.
Waarom gaan mensen weg van alles wat vertrouwd is? Waarom nemen ze zulke risico’s? Wat gaat er in hen om? Hoeveel wanhoop en woede moet je niet in je hebben om het letterlijk zover te drijven?
Ik voel me niet voldoende geïnformeerd en niet geplaatst om te oordelen of om politiek geïnspireerde uitspraken te doen. Ik vraag me alleen af: waarom. En vervolgens vraag ik me af wat ik in hun plaats, in hun situatie, zou doen.
Van het bestuderen van kaarten en grafieken over de toestand in Occitanië (zo heet het departement tegenwoordig) word ik niet vrolijk. De kleuren variëren van oranje, rood, donkerrood tot zwart. Lichtere tinten hebben ze niet.
Vorige week kwam de factrice een pakje brengen en raadde ze mij aan om ook in het dorp een masker te dragen. We zijn maar met vijftien dorpelingen en we zien elkaar alleen maar van ver. Wellicht had ze van hogerhand instructies gekregen om ons die boodschap over te brengen, want de zondag daarop wandelde ze zelf met een paar wildvreemden door ons dorp, zonder masker.
Ik begrijp er steeds minder van, ik hoop alleen op dalingen. Dalingen van alle curven, hier en ginder, want ik hoop half mei naar België te kunnen reizen. Dalingen overal, vooral in India. Maar overal, alstublieft.
Gelukkig kan ik naar buiten. We mogen tot tien kilometer ver van huis gaan wandelen. En dat heeft geleid tot de ontdekking van een paar nieuwe, verrassend mooie paden. De moestuin heeft er nog nooit zo netjes en georganiseerd uitgezien. En brandhout verslepen en stapelen vind ik plezieriger dan ooit. Er het beste van maken, iets anders zit er niet op.
Het kindje van deze jonge dame zag haar mama in het schilderij op de cover van Colombe. Dank aan de oma die deze foto van haar dochter via via naar me doorstuurde.
Het schilderij heet ‘June’ en werd in 1893 gemaakt door Ellen Day Hale, een Amerikaanse kunstenares die een opleiding kreeg in Parijs. Het hangt in The National Museum of Women in the Arts in Washington.
Bij mijn huisje staat een poortje dat het weggetje langs mijn huis met de straat, de rue de l’église, verbindt. Dat poortje doet dienst als deurbel, want bezoekers moeten er zo hard aan rukken om het open te krijgen, dat ik aan het morrelen èn het morren hoor dat er iemand op het erf komt. Maar gisteren, nadat ik even naar de moestuin was geweest, had ik het open laten staan. En, ik had het kunnen weten, het was zondag, er waren wandelaars in het dorp. Ik hoorde stemmen bij de kerk en even later zag ik door het open raam van mijn woonkamer een dame langs mijn huis lopen.
‘Doe dat niet!’ hoor ik iemand roepen, ‘dat is een woonhuis!’
De dame kijkt een paar tellen naar het achterste gedeelte van mijn huis en keert dan terug naar de straatkant.
‘Ik denk dat het gerestaureerd wordt,’ zegt ze.
Ik hoor de stemmen wegsterven en sla verder geen acht op deze zondagse toeristen.
Even later, wanneer ik een paar flessen naar de glasbak breng, zie ik hen picknicken bij de fontein en een uur later hangen ze nog steeds rond in het dorp. Als ik een paar tomaten uit de moestuin wil gaan halen, spreekt de dame mij aan.
‘Woont u hier?’ vraagt ze. Ik knik.
‘Het hele jaar door?’
‘Ja.’
‘Al lang?’
‘Deze week, precies acht jaar,’ zeg ik.
‘Mijn vriend heeft hier familie op het kerkhof liggen,’ zegt ze.
Ze wijst naar de kerkhofmuur en ik zie er het hoofd van een oudere man bovenuit steken. Hij kijkt in onze richting en komt vervolgens naar ons toe.
‘Mijn vader heeft hier gewoond,’ zegt hij, ‘hij heette Garrigue’. Ik knik opnieuw want toevallig ken ik alle namen op de zerken van ons kleine kerkhof.
‘Ooit ben ik met mijn vader op zoek gegaan naar zijn geboortehuis, Mas Nou, het ligt aan de andere kant van de berg. Er woonde toen een Belg. Hij wilde ons niet binnenlaten.’
‘Jullie hadden maar niet moeten weggaan,’ had de toenmalige eigenaar gezegd.
Het klinkt bitter en ik schaam me een beetje voor die onhoffelijke landgenoot.
‘En mijn moeder,’ gaat hij verder, ‘heette Trabis.’
Mijn hart maakt een sprongetje.
‘Colombe Trabis?’ vraag ik.
‘Dat was haar grootmoeder.’
‘Oh,’ zeg ik, ‘het graf van Michel en Colombe, dat ken ik goed. Ik heb er een boek over geschreven… Ik bedoel, ik werd geïnspireerd door hun namen en door het leeftijdsverschil,’ stamel ik.
Dat ik een boek heb geschreven lijkt niet veel indruk te maken, we gaan nog even door over het leeftijdsverschil.
‘Colombe is heel oud geworden,’ zegt de man. ‘Nochtans heeft ze tyfus gehad. Want haar dochter, mijn grootmoeder is toen teruggekeerd naar Glorianes om voor haar moeder te zorgen. Helaas werd ze zelf besmet en stierf ze eraan. Ze was amper veertig. Terwijl Colombe zesentachtig is geworden. Ze woonde achter de kerk.’
Mijn mond valt open.
‘Achter de kerk?’
‘Ja, we zijn er even gaan kijken, maar we durfden er niet binnen te gaan.’
‘Maar… dat is waar ik woon,’ zeg ik.
‘Er waren twee huisjes, zij woonde in het laatste.’
‘Dat klopt,’ zeg ik, ‘mijn huis bestaat uit twee piepkleine huisjes. Colombe woonde dus in mijn keuken.’
Helemaal van slag, vraag ik of ze misschien de binnenkant van de kerk willen zien. Dat willen ze graag en ik haal de sleutel. Ze vinden de kerk heel mooi, maar een beetje vuil.
‘Heb je geen stofzuiger?’ vraagt de man.
‘Jawel, zeg ik, maar het is er dit jaar nog niet van gekomen om de kerk te poetsen. Dat doen we gewoonlijk een keer per jaar.’
‘Ik wil je wel komen helpen,’ zegt de vrouw. Zij is Spaanse, vertelt ze me. Ze heet Angela, en niet Amparo, zoals ik een ogenblik fantaseerde.
Ze bedanken mij en nemen afscheid.
Met knikkende knieën ga ik terug naar mijn huis. Het huis waar Colombe en Michel hebben gewoond. In mijn keuken. Na een tijdje besef ik dat ik die mensen niet eens heb uitgenodigd om naar mijn huis te komen kijken. Ik haast me naar de plaats waar hun auto stond, maar ze zijn al weg.
In de witte gids vind ik een Angela C. die in Ria-Sirach woont. Ze heeft nog een vast nummer. Ze klinkt blij verrast als ze mijn naam hoort. Ja, ze komen graag nog een keertje terug. En ze zullen het familieboekje, met alle geboorte- en sterfdata erin, meebrengen.
De gedenkplaat op het graf van Colombe en Michel op het kerkhof van GlorianesDe achterkant van mijn huisje, waar Colombe nog lang na de dood van Michel heeft gewoond.
Een lieve oppas die hem van 6 tot 26 september (*) gezelschap wil houden in ons huisje, die hem op tijd zijn natje en zijn droogje geeft en die hem ’s ochtends en ’s avonds een insulinespuitje wil geven.
* Een kortere periode kan ook.
Wat hij biedt:
Een gezellig huisje, een enorm wandelgebied, leuke dingen om te doen in de omgeving, en heel veel liefde.
Bij de dierenarts (op de schoot van assistente Blanche)Samen ziekjes op de sofa (in mei)
In de nacht van twee op drie december 1984, kort na middernacht lekte meer dan veertig ton giftig gas uit een tank in een fabriek van pesticiden in Bhopal.
In de eerste uren en dagen stierven achtduizend mensen een akelige dood. Hun longen vulden zich met lichaamsvocht tot ze stikten.
Een zachte wind voerde het gas dat zwaarder was dan lucht en laag bij de grond hing, naar de dichtbevolkte oude stad. Een halfmiljoen mensen werden blootgesteld aan het gas.
De woorden die door de straten echoden waren: Run! Run!
Maar velen, mannen, vrouwen, kinderen waren al blind voor ze konden vluchten.
In de daaropvolgende jaren stierven meer dan vijfentwintigduizend mensen aan de rechtstreekse gevolgen van de ramp. Want niet alleen het gas was dodelijk, de site die de dag na de ramp halsoverkop verlaten werd door de directie van Union Carbide, werd niet opgeruimd en de vrijgekomen chemische stoffen vervuilden het drinkwater van dertigduizend mensen.
Vijfendertig jaar later worden nog steeds slachtoffers en kinderen van slachtoffers behandeld in klinieken die louter kunnen bestaan door giften van particulieren en door vrijwilligerswerk.
De overheid kijkt de andere kant op, en nog erger, ze blokkeren het geld dat vrijgemaakt werd voor de slachtoffers. Geld dat intussen devalueerde en te laat komt.
Er lopen al jaren rechtszaken tegen Dow Chemicals en Union Carbide, maar zij hebben nooit hun verantwoordelijkheid opgenomen, ze zijn nooit voor het Indiase gerecht verschenen en ze zeggen dat de zaak verjaard is.
Het geld komt rechtstreeks bij hen terecht. De nood is hoog. Vandaag 19 februari was er nog niet genoeg geld voorhanden om het januariloon van de vaste medewerkers te betalen.
De ingang van het ziekenhuis, waar slachtoffers en kinderen van slachtoffers gratis behandeld worden met Ayurvedische geneesmethodes.De wachtgangenDe bibliotheekHet lab waar de medicijnen vervaardigd worden.De tuin waar medicinale kruiden worden gekweekt en waar zonnepanelen de stroomonderbrekingen opvangen.
Na Spanje heeft de storm Gloria ook Glorianes bereikt. We zijn er min of meer onvoorbereid ingerold. We, dat zijn Els en ik, want ze kwam zondag met me mee (na mijn weekje Antwerpen) om hier haar vakantie door te brengen. Het plan was om maandagochtend meteen boodschappen te gaan doen om de lege gasfles in te wisselen voor een volle, de voorraden aan te vullen en wat lekkere extra’s te kopen om haar verjaardag te vieren.
Maar maandag begon het te sneeuwen en stelden we de boodschappen uit tot de volgende dag. Dinsdag lag er een halve meter sneeuw voor de deur en was de weg nog niet geruimd. Het begon heel hard te regenen en de sneeuwlaag veranderde is een sorbetachtige brij. Het regent nog steeds. Hier en daar begint het naar binnen te sijpelen, maar we hebben nog geen ‘piscines’ zoals bij sommige buren.
Vandaag zouden we in het gemeentehuis de jaarlijkse Galette vieren, een soort driekoningenfeest, waar bij ritueel amandeltaart, met een boon erin, en cider genuttigd worden: afgelast.
Bij de buren staat het kippenhok onder water, op de vensterbank moeten de vogels de zonnebloempitten uit het water vissen en Cacahuète doet een soort winterslaap op de sofa, of kruipt eronder als het dondert.
Voor Els is het best vervelend. We kunnen niet gaan wandelen, op het internet (dat er voorlopig gelukkig nog is) raakt ze uitgekeken en haar sudokuboekje is bijna vol.
Zelf hou ik wel van een beetje uitdaging: de voorraad inspecteren, improviseren met wat er nog is en koken op de houtkachel. Vanavond eten we Indiase daal met kleefrijst. En delen we het laatste restje wijn.
Can Xatard 