Refuge

Het kuststadje Banyuls-sur-mer is een gezellige vakantieplek en vooral bekend om zijn aperitiefwijn. Het heeft veel te bieden aan toeristen: lekker eten, lekkere wijn, mooie infrastructuur, de zee, een aangenaam strand, de bergen, de prachtig aangelegde wijngaarden en een klein museum gewijd aan beeldend kunstenaar Aristide Maillol.

Het ligt bovendien vlakbij de Spaanse grens en een van de grensovergangen ligt op de col de Banyuls, een 361 meter hoge bergpas in de oostelijke Pyreneeën. Onlangs ging ik er wandelen met een vriendin. Het is een bijzondere plek met prachtig uitzicht op de zee en de bergen.

Het eerste wat ons opviel was dat de grensovergang afgesloten was met rotsblokken. We vroegen aan de andere wandelaars of ze de reden daarvoor kenden. Iedereen veronderstelde dat het met de pandemie te maken had en dat die grens wel gauw weer opengemaakt zou worden. Achteraf lees ik in online krantenberichten dat de grens gesloten werd als maatregel in de strijd tegen terrorisme en clandestiene immigratie.

Net op die grens bevindt zich een kleine refuge: een schuilplaats die tegen de rotswand is aangebouwd, bestaande uit twee ruimtes. In de slaapplaats zijn twee horizontale houten tussenschotten geplaatst. Als ze dicht bij elkaar gaan liggen, kunnen er tien mensen slapen.

In de andere ruimte staan tafels en banken, en er is een haard. Er is geen badkamer, geen wc. Aan de buitenkant is een wasplaats, maar er komt geen water uit de buis.

Het gebouwtje maakt indruk op mij. Ik voel er de geschiedenis zinderen. Wie is hier geweest, wie heeft hier de grens overgestoken, wie heeft hier geschuild en waarvoor?

Op de gevel hangt een gedenkplaat met een Catalaanse tekst waaruit ik meen te begrijpen dat er activisten gevangen hebben gezeten en dat een van hen in een andere gevangenis werd doodgemarteld. In 1978. Hoe akelig kort geleden. Ik vind niet veel meer informatie op het internet en laat het rusten.

Maar de vragen blijven hangen. Ik kan niet anders dan denken aan de verhalen van Ruby Elizabeth over de refuge ven Briançon. En ook aan het boek Passage Pyreneeën van Sarah De Vlam, over de vele duizenden Belgische vluchtelingen die in de Tweede Wereldoorlog, te voet over de bergen trokken.

Waarom gaan mensen weg van alles wat vertrouwd is? Waarom nemen ze zulke risico’s? Wat gaat er in hen om? Hoeveel wanhoop en woede moet je niet in je hebben om het letterlijk zover te drijven?

Ik voel me niet voldoende geïnformeerd en niet geplaatst om te oordelen of om politiek geïnspireerde uitspraken te doen. Ik vraag me alleen af: waarom. En vervolgens vraag ik me af wat ik in hun plaats, in hun situatie, zou doen.